Getty Images* Bu haberin ilk versiyonu BBC Türkçe’de ilk kez 2019 yılında yayımlanmıştı.
Mavi Balina oyunu yıllar içinde Türkiye dahil pek çok ülkede gündeme geldi.
Oyuncuların 50 günde 50 komutu yerine getirmesinin istendiği oyunda, başlangıçta “Gecenin bir vakti uyan” ya da “Bir korku filmi izle” gibi zararsız gözüken komutlar veriliyor.
Ancak komutlar gün geçtikçe daha fazla şiddet ve psikolojik baskı içerir hale geliyor.
Rusya’da ortaya çıkan oyun Ukrayna, Hindistan, ABD ve Türkiye dahil pek çok ülkede genç intiharlarıyla ilişkilendiriliyor.
Nasıl ortaya çıktı?
BBC Trending’den Ant Adeane’nin haberine göre, Mavi Balina hikâyesi 22 Kasım 2015’te intihar eden Rina Palenkova ile başladı.
Rusya’nın en büyük sosyal ağlarından VKontakte adlı platformdaki sohbet odalarında günlerce Rina Palenkova’nın ölümü konuşuldu.
Özellikle ergenlik dönemindeki gençlerin kullandığı bu forumlarda zaman zaman depresyon, yalnızlık ve intihar gibi konular da gündem oluyordu.
Birbirlerine korku hikayeleri anlatmak da yaygın bir alışkanlıktı.
Gerçek ve kurmacanın birbirine karıştığı bu gruplarda gençler Rina üzerine ateşli tartışmalara girdi.
Mavi Balina oyununu inceleyen Rus Akademisi Milli Ekonomi ve Kamu Yönetimi araştırmacısı Daria Radchenko, “Kimse aslında intiharın arkasındaki gerçeği bilmiyordu” diyor.
Ancak Rina’nın hikayesi kısa bir süre sonra iki genç kızın daha intiharıyla ilişkilendirildi.
Aileler kızlarından geriye kalan online hesapları karıştırınca, iki kızın da aynı gruplara üye olduklarını fark etti.
Bu gruplarda Rina Palenkova’nın çizimleri ile intihar ve mavi balinalar üzerine yazdığı yazılar vardı.
Neden mavi balinalar?
Oyunun nenden balina ismini ve görsellerini kullandığına dair bir sürü fikir ortaya atıldı.
Bazı gazetecilere göre balinalar kendi kendilerini karaya vurup ölebildikleri için seçildi.
Diğerlerine göre balina, Rus rock müzik grubu Lumen’e referansla kullanıldı.
Forumlarda en çok kullanılan resimlerden biri, şehir ışıklarının üstünde tek başına süzülen bir balina resmiydi.
Tam da bu yaş grubundaki gençlerin ruh halini yansıtıyordu: Melankolik ve sürreal.
Nasıl yayıldı?
Mayıs 2016’ya gelindiğinde mavi balina ve intiharlarla ilgili varsayımlar Rus kamuoyunu meşgul edecek seviyelere henüz ulaşmamıştı.
Ta ki Galina Mursalieva araştırma haberleriyle bilinen Novaya Gazeta gazetesinde bu konuyu gündeme getirene kadar.
Mursalieva, bazı forumlarda belli oyunlar oynandığını, bunlardan bazılarında balina imgeleri kullanıldığını yazdı.
Mursalieva haberinde Kasım 2015’ten Nisan 2016’ya kadar 130 civarında çocuğun bu şekilde ölmüş olabileceğini öne sürdü.
Haberin yayılmasının ardından ABD de dahil birçok ülkede genç intiharları Mavi Balina oyunu ile ilişkilendirildi.
Ancak Meduza isimli Rusça basılan bağımsız bir yayın organında araştırmacı gazeteci olan Evgeny Berg’e göre ilk haberdeki 130 ölüm iddiası abartılı.
Meselenin düğümlendiği yer de burası.
Getty ImagesBazı uzmanlara göre endişeli aileler ve gazeteciler bu sitelere girip küçük parçaları birleştirerek gerçek olmayan bir hikâye yazmış olabilir.
Rusya Devlet Üniversitesi Folklor Çalışmalarından Profesör Alexandra Arkhipova’nın araştırmalarına göre Novaya Gazeta’daki haber yayınlanmadan önce ortada böyle bir oyun olduğunu söylemek bile zor.
Arkhipova’ya göre forumlardaki “küratörler” Novaya Gazeta’da yazanları harfiyen uygulamaya çalışan kopyacı çocuklardan başkası değil.
İddialara şüpheci yaklaşanlara göre Mavi Balina olarak adlandırılan oyunun temelinde çok daha üzücü ve sıradan bir gerçek yatıyor:
Ergenlik dönemi intiharlarının dünyada en çok görüldüğü ülkelerden biri Rusya ve burada pek çok genç intihar konusunun tartışıldığı ve mavi balina resimlerinin paylaşıldığı internet sitelerine giriyor.
Arkasında kim var?
Kasım 2016’da, Philipp Budeikin isimli biri, gençleri intihara sürüklemek suçlamasıyla tutuklandı.
Budeikin suçunu kabul etti.
Oyunu, 2013 senesinde kurduğunu söyledi.
Budeikin, 10 Mayıs 2017’de suçlu bulundu ve üç yıllık hapis cezasına çarptırıldı.
Peki, böyle bir oyun yoksa Philipp Budeikin neden tutuklandı?
Arkadaşlarına göre Budeikin, bu forumları kendine takipçi devşirip müziğini yaymak için kullandı.
Bu, VKontakte’de yaygın bir uygulama. Kullanıcılar çeşitli yollardan takipçi elde edip sonra kendi ürünlerini ya da servislerini pazarlıyorlar.
Budeikin ilk tutuklandığında hakkında 15 suçlama vardı, bir ay içinde bunların yalnızca bir tanesinden hüküm giydi.
Türkiye’de etkisi ne oldu?
Oyun Türkiye’de de bazı intihar vakalarıyla da ilişkilendirildi.
2019’da 14 yaşındaki S.E. adlı bir genç Van’da arkadaşlarıyla piknik yaparken kayalıklardan aşağı atladı.
İntihar eden gencin koluna oyunla ilgili bir şifreyi kazıdığı iddia edildi.
Aynı yıl Adana’da kendini öldüren bir gencin oyunu oynadığı yönünde haberler yapıldı.
O dönem ulaştırma ve altyapı bakanlığı yetkilileri, ailelere çocukları Mavi Balina oyunundan korumak için tavsiyelerde bulundu.
Çocuklarımızı mavi balina ve benzeri oyunların tehlikelerine karşı korumak için var gücümüzle çalışıyoruz.
Oyun kılıfıyla kültürel kodlarımızı ve çocuklarımızın güvenliğini hedef alan, sosyal ağlarda viral olarak yayılan tehlikelere karşı ailelere de büyük görevler düşüyor. pic.twitter.com/aN6SZ52vey
— Dr. ÖMER FATİH SAYAN (@ofatihsayan) January 28, 2019
İddialar daha sonraki yıllarda da devam etti.
2021 yılında 16 yaşındaki lise öğrencisi A.Y.’nin cansız bedeni ormanlık bir alanda bulundu. Telefonunda Mavi Balina aramaları olduğu söylendi.
2024’te 22 yaşındaki F.Ç., İstanbul’da bir apartmandan atlayarak intihar etti. Medyaya göre onun da telefonunda Mavi Balina oyununa dair bulgular tespit edildi.
Türkiye’de oyunla bağlantılı kaç kişinin öldüğüne dair çeşitli tahminler olsa da resmi bir rakam vermek mümkün değil.
Çocuklarınızı nasıl koruyabilirsiniz?
Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) 2017 yılında Mavi Balina oyunundan nasıl korunacağına yönelik tavsiyeler yayımladı.
UNICEF “Basında çıkan haberlerde bu oyunun son zamanlardaki intihar vakalarıyla ilişkili olup olmadığı kanıtlarıyla açıkça belirtilmiyor. Çocuğunuz muhtemelen Mavi Balina oyununu basının bu konuyu yoğun bir şekilde işlemesi nedeniyle biliyordur” uyarısında bulundu.
UNICEF’in ebeveynlere tavsiyeleri şöyle:
- Konu hakkındaki belirsizlik nedeniyle, çocukları bilgilendirmek ve onlarla etkileşimde kalmak önemli.
- Çocuğunuzun internet yaşına uygun sitelere girdiğinden ve etik olmayan davranışları ya da şiddeti özendiren sitelere erişmediğinden emin olun.
- Çocuğunuzun internete erişiminin aileyle paylaşılan ortak alandaki bir bilgisayar üzerinden olmasını sağlayın.
- Çocuğunuzla daha sık konuşun. İnternet dünyasını birlikte keşfedin ve internet üzerinden uygun davranışların sergilendiği aktivitelerde birlikte yer alın.
- Çocuğunuzun kullandığı bütün elektronik aletlerde ebeveyn koruma sisteminin açık olduğundan emin olun. Ekranda geçirdiği zamanı ve faaliyetlerini gözlemleyin.
- Çocuğunuza rol modeli olun. Kendiniz de internet aracılığıyla yaptığınız aktivitelerin farkında olun.
- Diğer ebeveynlerle konuşun, endişeleriniz varsa paylaşın ve çocuklarınıza yardımcı olabilmek için en iyi yöntemi birlikte bulmaya çalışın.
- İnternette yayılan yeni akımlar hakkında bilgi sahibi olun.
- Çocuğunuz davranışlarını yakından gözlemleyin. Ruh halinde değişiklik, iletişimde azalma, çalışma isteksizliği ve notlarda düşüş gibi beklenmedik değişimler konusunda tetikte olun. Eğer bu tür değişimler farkederseniz, internet üzerindeki faaliyetlerini yakından izleyin, okul yetkilileriyle konuşun ya da bir psikoloğa danışın.
- Eğer çocuğunuzun Mavi Balina oyununu oynadığını fark ederseniz, hemen bütün elektronik aletlerden internete erişimini kesin.
- Yaşadığınız yerdeki polis yetkililerine haber verin ve bir sonraki önlemleri almak için onların tavsiyelerine başvurun.